Güneş Çarpması Nedir? Dikkat Etmeniz Gereken Belirtiler

Yaz mevsiminin güzellikler kadar kendine has tehlikeler barındırdığı aşikâr. Özellikle çok sıcak ve nemli havalarda güneşe aşırı maruz kalınması hâlinde acil tıbbı tedavi gereksinimi ortaya çıkabiliyor. Havanın ne kadar sıcak ve nemli olduğu; kişinin yaşı, kilosu, genel sağlık durumu ve dışarıda zaman geçirirken ne düzeyde efor harcadığı güneşin yol açabileceği sağlık sorunlarını çeşitlendirebiliyor. Aşırı sıcak ve nemli havalarda karşılaşılabilecek en ciddi sorunlardan biri olaraksa karşımıza güneş çarpması çıkıyor. Güneş çarpması belirtileri hakkında bilgi sahibi olunması, güneş çarpmasının hayati organların hasar almasına neden olabilmesi ve ölümcül durumlar arasında sınıflandırılmasından dolayı kritik derecede önemli.[1] Bu yazımızda öncelikle “Güneş çarpması nedir?” özelinde detay aktaracağız, akabinde yetişkinlerde güneş çarpması ve çocuklarda güneş çarpması belirtilerine odaklanacağız.

Güneş Çarpması Nedir?

Güneşli, sıcak ve nemli havalarda uzun süre zaman geçirilmesi ve/veya yüksek efor harcanması sonucu, genellikle dehidrasyon ile de ilişkili olarak meydana gelen, vücudun kendini soğutamaması ve vücut ısısının 40 derecenin üzerine çıkması ile karakterize durum “güneş çarpması” olarak adlandırılır.[2] Güneş çarpması acil tıbbi tedavi gerektirir; tedavisine geç kalınması ya da tedavisinin yapılmaması durumunda beyin, kalp ve böbrek gibi hayati organların zarar görmesine, durumun kötüleşmesi hâlinde ise kişinin hayatını kaybetmesine neden olabilir. Bu nedenle özellikle yaz aylarında karşılaşılma sıklığı artan güneş çarpması ve dolayısıyla güneş çarpması belirtileri hakkında farkındalığın yükseltilmesi son derece önemlidir.

Güneş Çarpması Belirtileri

Yetişkinlerde güneş çarpması belirtileri ve güneş çarpması belirtilerinin şiddeti güneşe ne kadar maruz kalındığı, ne kadar efor harcandığı, genel sağlık durumu, yeterince sıvı alınıp alınmadığı, cinsiyet, ideal kiloda olup olunmadığı gibi değişkenler doğrultusunda farklılık gösterebilir. Hafif güneş çarpması olarak da adlandırılabilen güneş yorgunluğu aşırı terleme, kalp atışlarında hızlanma ve idrar renginde koyulaşma gibi belirtilere neden olurken yetişkinlerde güneş çarpması belirtileri daha şiddetli olur. Güneş çarpması belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Baş dönmesi, zayıflık hissi, koordinasyon bozukluğu, yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrıları, mide bulantısı ve kusma güneş çarpmasının uyarı işaretleri arasında yer alır. Bu işaretlerin fark edilmesi oldukça önemlidir çünkü bu aşamada kişi vücut ısısının aşırı yükselmeye başladığını anlamayabilir.

• Güneş çarpması gerçekleştiğinde cilt ısınır, kızarır ve genellikle kurur. Güneş çarpması gerçekleştiğinde vücut ısısı aşırı yükseldiğinden vücudun kendini soğutma mekanizması ideal şekilde çalışmaz, bu nedenle kişi terlemeyebilir.

• Güneş çarpması belirtileri arasında öne çıkanlardan biri bayılmadır. Ek olarak beyin fonksiyonlarının tam çalışmaması sonucunda oryantasyon bozukluğu, nöbet ve ileri safhalarda koma görülebilir. Kalp atışı genellikle hızlıdır, tansiyon yüksek ya da düşük olabilir.

• Güneş çarpması ile ilgili en somut semptomlardan biri ise vücut ısısının 40 derecenin üzerine çıkmasıdır.

Sayılan belirtilerden herhangi birinin fark edilmesi hâlinde atılması gereken en önemli adım güneş çarpması tedavisi için hekimlere başvurulmasıdır. Bu noktada “Güneş çarpması kaç saatte belli olur?” sorusunun yanıtlarının bilinmesi olası gecikmelerin önlenmesi bakımından gereklidir. Bu soruya verilebilecek kesin bir yanıt bulunmaz. Bazı kişilerde 10 – 15 dakika, bazı kişilerde ise saatler sonra güneş çarpması belirtileri ortaya çıkabilir. Uzmanların önerileri, güneş çarpması riski bulunan kişilerin takip edilmesi ve semptomların fark edilmesi durumunda tıbbi desteğe başvurulması yönündedir.

Yetişkinlerde güneş çarpması belirtileri ve etkileri bebeklerden ve çocuklardan farklı olabilir. Yetişkinlere oranla güneş çarpması etkilerini daha şiddetli yaşayan çocuklarda ve bebeklerde görülen semptomların bilinmesi bu nedenle oldukça önemlidir.

Çocuklarda Güneş Çarpması

Güneş çarpması her yaştan kişiyi etkileyebilse de 65 yaş üzerindekilerde ve 4 yaşın altındaki çocuklarda görülme riskinin daha fazla olduğu bilinmektedir. Yaşlıların ve çocukların vücutları, ısıyı ideal şekilde dengeleyemeyebilir. Dolayısıyla sıcak çarpması bu yaş gruplarında daha dikkatli yaklaşılması gereken bir durum olarak nitelendirilir. Yaz ayları çocukların dışarıda daha fazla zaman geçirdikleri bir dönem olduğundan dışarı çıktıkları saatlerin doğru düzenlenmesi, yeterince sıvı aldıklarından emin olunması, aşırı sıcak ve nemli havalarda kapalı mekânlarda kalmalarının sağlanması önemlidir. Kafa karışıklığı, terleyememe, baş ağrısı, ciltte kuruma gibi çocuğa güneş çarpması belirtileri fark edildiğinde zaman kaybetmeden tıbbi desteğe başvurulmalıdır.[5] Çocukların sağlığını yakından ilgilendiren “Güneş çarpması ateş yapar mı?”  ve “Güneş çarpması ishal yapar mı?” sorularının yanıtı da “Evet,” olarak verilebilir.

Bebeklerde Güneş Çarpması Belirtileri

Dışarıda zaman geçirilen sıcak ve nemli havalarda bebeklerde güneş çarpması belirtileri yakından takip edilmelidir. Çocuklardan farklı olarak bebekler yaşadıkları şikâyetleri aktaramazlar. Vücut ısılarının artması, kalp atışlarının hızlanması, ciltlerinin kuruması ve/veya kızarması, rahatsızlıklarının fazlalaşması, kusmaları, derin nefes alamamaları bebeklerde güneş çarpması belirtileri arasında yer alır. Benzer belirtilerin gözlemlenmesi durumunda acil tıbbi desteğe başvurulmalıdır.

Güneş Çarpması Nasıl Geçer?

“Güneş çarpması nasıl geçer?” ya da “Güneş çarpması ne iyi gelir?” sorularına evde denenebilecek yöntemlerle yanıt verilmesi doğru olmayacaktır. Güneş çarpması belirtileri gözlemlendiği anda tıbbi destek alınmalıdır. Genellikle acillerde hekimler hastaların semptomlarını değerlendirir, ateşlerini ölçer ve fiziksel muayenelerini gerçekleştirir. Kan ve idrar analizinin istenmesi, X-ray ve EKG gibi görüntüleme yöntemlerine başvurulması gerekebilir. Güneş çarpması teşhis edilmesi hâlinde;

• Kasıklara, koltuk altlarına ve boyun bölgesine buz torbası uygulanabilir,

• Hastanın yavaşça tuzlu su içmesi sağlanabilir,

• Hasta iyi serinletilmiş bir ortamda bekletilebilir,

• Solunum yakından takip edilir,

• Dar ve kalın kıyafetler çıkarılabilir,

• Nöbet engelleyici ilaçlar sunulabilir,

• Oksijen desteği sağlanabilir.[6]

Sıcak Havalarda Sağlığımızı Nasıl Koruyabiliriz?

Sıcak havalar metabolizma ihtiyaçlarının karşılanmasının önem kazandığı dönemlerdir. Sıcak yaz günlerinde sağlığın korunması için şu tedbirlerin alınması tavsiye edilir:

• Güneş ışınlarının en dik geldiği zaman dilimlerinde mümkün olduğunca kapalı ve serin ortamlarda kalınmalıdır.

• Açık renkli, cilde nefes aldıran ve hafif dokulu kıyafetler tercih edilmelidir.

• Gündüzleri dışarı çıkarken güneşten korunmak amacıyla şapka ve güneş gözlüğü takılmalı, cilde güneş kremi sürülmelidir.

• Sıvı tüketimi ise elzemdir. Dehidrasyon meydana geldiğinde güneş çarpması riskinin yükseldiği bilinir.

Gün içerisinde tüketilmesi gereken su miktarı sıcak havalarda artar. Özellikle yüksek efor harcandığında kişinin sıvı alımını ihmal etmemesi gerekir. Günümüzde sürdürülebilirlik hakkında farkındalığın artmasıyla su arıtma cihazı kullanımı giderek popüler hâle gelmiştir. Kaliteli, temiz ve lezzetli suya erişmek için siz de ters osmoz teknolojisine sahip su arıtma cihazları arasından seçiminizi yapabilir, Waternet üyelik sistemi avantajları ile temiz suya her an, kesintisiz şekilde erişim sağlayabilirsiniz. 

[1] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/heat-stroke/symptoms-causes/syc-20353581

[2] https://www.webmd.com/a-to-z-guides/heat-stroke-symptoms-and-treatment

[3] https://www.msdmanuals.com/home/injuries-and-poisoning/heat-disorders/heatstroke

[4] https://www.healthpartners.com/blog/how-fast-can-heatstroke-come-on/#:~:text=How%20soon%20do%20heat%20stroke,days%20after%20extreme%20heat%20exposure.

[5] https://www.kidshealth.org/en/parents

[6] https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21812-heatstroke