Karbon Ayak İzi Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Yemek yemek, seyahat etmek, evi ısıtmak gibi birçok eylem karbon ayak izine katkıda bulunur. Araba kullandığınızda, yeni bir ayakkabı aldığınızda ya da herhangi bir yemek yaptığınızda atmosfere karbondioksit başta olmak üzere pek çok sera gazının salınmasına neden olursunuz.

Salınımına neden olduğunuz gazlar sizin karbon ayak izinizi oluşturur. Günümüzde birçok ülke ve şirket karbon emisyonunu düşürmeye çalışmaktadır. Avrupa Birliği 2050 yılında iklim nötr olmayı hedeflemektedir. Karbon ayak izini düşürmek direkt olarak doğaya katkıda bulunmak anlamına gelir. Bu nedenle sadece ülkeler ya da şirketlerin değil, aynı zamanda bireylerin de karbon ayak izi hakkında dikkatli olması gerekir. Karbon ayak izini düşürecek alışkanlıklar benimsemek, bu politikaya sahip firmaların ürünlerini tercih etmek gibi birçok yöntem ile karbon ayak izini azaltmak mümkündür. Ancak bunu yapabilmek için öncelikle karbon ayak izi ile ilgili bazı detayları bilmek gerekmektedir. Bu yazımızda “Karbon ayak izi nedir?”, “Karbon ayak izi neden önemlidir?”, “Karbon ayak izi hesaplama nasıl yapılır?” ve “Karbon ayak izi nasıl küçültülür?” gibi tüm dünya için önemli olan soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.

Karbon Ayak İzi Nedir?

Küresel ısınma hakkındaki farkındalığın yükselmesi ile “Karbon ayak izi ne demek?” sorusunun yanıtları giderek önem kazanıyor. Karbon ayak izi, bir kişinin yaşam tarzı ve aktiviteleri sonucu direkt ya da dolaylı olarak doğaya salınan sera gazı miktarının tamamıdır. Genellikle yıllık ton cinsinden salınan karbondioksit ile ifade edilir. Bu şekilde yalnızca bir kişinin değil bir organizasyonun, bir ürünün ya da bir üreticinin karbon ayak izinin hesaplanması da mümkün hâle gelmektedir. Bir ürünün üretim bandında üretilip tüketiciye ulaştırılıncaya kadar geçen süreçte salınmasına neden olduğu sera gazı miktarı, o ürünün karbon ayak izini oluşturur. Buna genellikle ikincil karbon ayak izi adı verilir. Ürünlerin kullanım amacı, geri dönüştürülebilirliği ve oluşturduğu atık da bu hesaplamaya dâhil edilir. Otel konaklamaları, iş gezileri, bir konser etkinliği ya da elektrik veya internet servisinin ulaştırılma şekli bile karbon ayak izine etki eder.

Gelişmiş ülkelerde karbon ayak izine yol açan ürün ve aktiviteler genel olarak dört farklı kategoride ele alınmaktadır: Evlerdeki enerji kullanımı, ulaşım, gıda ve satın alınan ürünler. Kategorilere ayrılan tüm bu ürünlerin ve aktivitelerin kendine has bir karbon ayak izi bulunmaktadır. Dolayısıyla her bireyin hayatındaki yaptığı seçimler sonucu bir karbon ayak izi olduğu ifade edilebilir. Bu noktada tercihlerin niteliğinin belirleyici olduğunun unutulmaması önemlidir. Örneğin bir kişi işe kişisel aracıyla gidiyorsa ve bu tercihi nedeniyle karbon ayak izi artıyorsa yaptığı seçimlerin dengelenmesi mümkündür. Aynı söylem işe yürüyerek giden ancak evinde fazla enerji harcayan biri için de söylenebilir.

Karbon ayak izinin artması sonucu sera gazı emisyonunun fazlalaşması ve bu değişime bağlı olarak küresel ısınma, hava olaylarında aşırılık, biyolojik çeşitlilikte azalma, sağlık sorunları, gıda krizi gibi olumsuzlukların riskinin artması karbon ayak izi hesaplama gereksinimini gündeme getiriyor. Karbon ayak izi nasıl hesaplanır, gelin birlikte kısaca inceleyelim.

Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?

Bir kişinin davranışlarının küresel ısınmaya ne kadar etki ettiğini anlama konusunda karbon ayak izi hesaplama işleminin sonuçları dramatik bir yol göstericiye dönüşebilir. Hâliyle, küresel ısınmanın etkilerinin azaltılması için bireysel seviyede dikkat göstermek isteyen kişiler için kişisel karbon ayak izi hesaplama önemlidir.

Karbon ayak izi hesaplaması yapmak için WWF’nin, Avrupa Birliği’nin ve Birleşmiş Milletler’in internet sitelerinde karbon ayak izi hesaplama araçları bulunmaktadır. Bu araçları kullanarak hesaplama yapmak mümkündür. Genel olarak işe nasıl gittiğiniz, nasıl beslendiğiniz, ne kadar sıklıkla araç kullandığınız, ne kadar uçak seyahati yaptığınız, evinizdeki enerji tüketimi, evde yaşayan kişi sayısı gibi birçok farklı etmen karbon ayak izi hesaplama sürecinde kullanılır. Bu alanlarda yapılacak olan iyileştirmeler ile karbon ayak izi azaltılabilmektedir.

Ancak her ne kadar önemli kurumlar bu tarz araçlar sağlamış olsa da doğru bir tahmin pek mümkün değildir. Karbon ayak izi hesaplama araçları standart değerleri kullanırlar. Ancak bu standart değerler birçok durumda geçersizdir. Örneğin araç kullanımının karbon ayak izi içerisindeki etkisini hesaplamak için aylık ortalama sürüş mesafesi kilometre başına ortalama CO2 emisyonu ile çarpılır. Sonrasında ise bulunan sonuç yıllık hesaplama yapabilmek için 12 ile çarpılır. Ancak ortalama araç sürüş mesafesi bazı aylarda daha az bazı aylarda daha fazla olabilmektedir. Aracın modeli, motor hacmi, lastiklerin durumu gibi birçok unsur aracın yakıt tüketimini etkiler. Bu da karbon ayak izi hesaplamasında sapmalara neden olabilir.

Benzer bir biçimde beslenme şeklinin de küresel ısınmaya katkısı büyüktür. Ortalama miktarda et tüketimi daha fazla karbon kirliliğine yol açar. Ancak karbon kirliliği etin geldiği kaynağa göre ya da hayvancılığın nasıl yapıldığına göre değişir. Sonuç olarak karbon ayak izinin tam miktarını bulmak neredeyse imkânsızdır. Yine de bu tarz hesaplama araçları sayesinde elde edilen veriler “Karbon ayak izi nasıl azaltılır?” sorusunun yanıtlarını öğrenmeye teşvik etmesi bakımından son derece önemlidir. Nitekim bu hesaplamalardan yola çıkarak hayatın hangi noktalarında karbon ayak izi küçültme amacıyla iyileştirmeler yapılması gerektiği hakkında farkındalık yükselecektir.

Karbon Ayak İzi Kaç Olmalı?

Öncelikle ideal bir karbon ayak izi değerinden bahsedilmesi pek de mümkün değildir. Karbon ayak izi küçültme için adım atmak ve sürdürülebilir bir yaşam tarzı benimsemek, temel öncelikler arasında yer almalıdır. Dünya genelinde kişi başı ortalama karbon ayak izi ne yazık ki giderek yükselmektedir. Statista istatistikleri, 1940 – 2022 yılları arasında yıllık karbondioksit emisyon verilerinin dünya çapında nasıl değiştiğini net bir şekilde göstermektedir. Örneğin 1940 yılında dünya genelinde yıllık 4,8 milyar ton olan emisyon, 2022 yılında 37,49 milyar tona yükselmiştir. Kişi başına düşen karbon ayak izi verileri de benzer bir gerçekliğe işaret etmektedir. 2021 verilerinde kişi başı ortalama karbon ayak izi 4,69 metrik tondur. Dolayısıyla karbon ayak izi küçültme için bireysel ve toplumsal olarak adım atılması önemlidir. Uzmanlar karbon ayak izinin 2 metrik ton dolaylarına çekilmesinin faydalı olduğu görüşünde olmakla birlikte bu kapsamda uluslararası sivil toplum kuruluşlarının, hükümetlerin ve firmaların da iş birliğine ihtiyaç duyulduğu; karbon ayak izi azaltma projeleri hazırlıklarının yapılması gerektiği bilinmektedir.

Karbon Ayak İzi Önemi Nedir?

İnsanların, firmaların ya da ülkelerin karbon ayak izinin artması, çevreye olan etkinin de artmasına yol açar. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğinde karbon ayak izi önemli etmenler arasında yer almaktadır.

Isınmaya bağlı olarak deniz seviyesinin yükselmesi, kıyı şeridinde yaşayan insanların daha iç kesimlere göç etmesine yol açmaktadır. Ayrıca sahil şeridinin erozyona uğrayarak yok olması sahil şeridi ekosisteminin de bozulmasına neden olur.

Isınmanın hayvanlar üzerinde de ciddi etkileri bulunmaktadır. Değişen iklim döngüsü su kaynaklarından bitki örtülerine kadar birçok doğal oluşumu değiştirmektedir. Göçmen kuşlar yeni bölgelerine ulaştıklarında mevsimsel değişikliklerden dolayı ana besin kaynaklarından mahrum kalabilmektedir. Benzer bir şekilde küresel ısınmanın kutup buzlarının erimesine neden olmasından ötürü kutup ayılarının avlanma alanları giderek yok olmaktadır. İklim değişikliğinin bir diğer önemli etkisi de insan sağlığı üzerindedir.

Tarım, mevsim şartlarından ciddi derecede etkilenir. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğinin ortaya çıkması bazı bölgelerdeki tarımı bitirmektedir. Ayrıca dünyanın bazı bölgelerinde kuraklığa yol açmaktadır. Gıda ürünlerinin hasadının azalması, yetersiz beslenme oranını giderek yükseltmektedir. Kuraklığın getirdiği bir diğer tehlike de içme suyunun azalmasıdır. Yer altı pınarları gibi önemli içme suyu kaynakları aşırı tüketim ve kuraklık nedeniyle yok olmaktadır.

Karbon Ayak İzi Nasıl Azaltılır?

Her ne kadar bir kişinin karbon ayak izini tam olarak hesaplamak mümkün olmasa da karbon ayak izinin düşmesi ve karbon ayak izi zararlarının azaltılması için adım atmak mümkündür. Bununla beraber karbondioksit emisyonunu düşürmek için tahmini de olsa karbon ayak izini bilmek önemli avantajlar sağlamaktadır. Günlük hayatta yapılacak çeşitli değişiklikler bireylerin karbon ayak izini azaltmayı kolaylaştırır.

Toplu Ulaşım Tercih Edilmeli

Araçların kullandığı bir litre benzin doğaya 2,5 kg karbondioksit salgılar. Mecburi olmayan araç yolculuklarından kaçınmak bu noktada son derece önemlidir. Yakın mesafeleri yürümek, bisiklete binmek ya da toplu taşıma araçlarını kullanmak gerekir. Araç kullanımının kaçınılmaz olduğu durumlarda ise mümkün olan en üst düzeyde yakıt tasarrufu yapmak ya da araç paylaşım hizmetlerinden yararlanmak, neden olunan etkinin azaltılmasını sağlar. Günümüzde dünyada en hızlı yükselen CO2 emisyonu kaynağı uçaklardır. Uçak seyahatlerini azaltmak CO2 emisyonu konusunda önemli avantaj sağlar.

Ek olarak;

• Araç kullanırken emisyonu azaltmak için çok fazla gaza ve frene basmamak,

• Araçları düzenli olarak servise götürmek,

• Lastiklerin basıncını ideal seviyede tutmak,

• Yolculuklar sırasında araca gereğinden fazla yük yüklememek,

• Uzun yolculuklarda mümkünse sabit hızla ilerlemek,

• Araçlarda klima kullanımını minimize etmek de araç kullanımının gerekli olduğu durumlarda karbon ayak izini azaltmaya yardımcı olabilmektedir.

Beslenme İle İlgili Tercihler Gözden Geçirilmeli

Gıdaların üretilmesinden sofraya getirilmesine kadar geçen süreç doğanın kirlenmesine ve karbon ayak izinin artmasına neden olmaktadır. Özellikle hayvansal gıdaların, diğer gıdalara oranla daha fazla kirliliğe yol açtığı bilinmektedir. Bu nedenle hayvansal gıdaların tüketiminin mümkün olduğunca azaltılması, beslenmeye daha çok sebze ve meyvenin dâhil edilmesi tavsiye edilir. Ayrıca;

• Yerel üreticilerin mevsimsel ürünlerini tercih etmek ve alışveriş için lokal satıcıları önceliklendirmek,

• Beslenmede organik gıdalara daha çok yer etmek,

• Besin israfından uzak durmak,

• Mümkünse besinleri kompost hâline getirmek, karbon ayak izini azaltmak için alınabilecek önlemler arasında gösterilebilir.

Su Tasarrufu Yapılmalı

Evlerde hem içme suyu kullanımı hem de atık su yönetimi karbon ayak izi üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Plastik şişelerde ya da plastik damacanalarda tüketilen suların üretimi ve taşınması esnasında ortaya çıkan sera gazı miktarı son derece olumsuz etkiye sahiptir. Bununla beraber plastik şişeler çevre kirliliğinde baş aktörler arasında yer almaktadır. Su tüketiminden kaynaklanan çevre kirliliğini ortadan kaldırmak için su arıtma cihazlarını tercih etmek en etkili yöntemdir. Waternet sensörlü sebil gibi ekonomik moda sahip ürünler ile gereksiz su kullanımını da ortadan kaldırmak mümkündür. Aşırı su kullanımını kısıtlamak ve sadece ihtiyaç duyulan kadar su kullanmak sürdürülebilirlik açısından son derece önemlidir.

Harcanan Enerji Azaltılmalı

Evlerde harcanan enerjiyi minimize etmek, “Karbon ayak izi nasıl azaltılır?” sorusuna verilecek en etkili yanıtları oluşturur.

• Yaz aylarında klima yerine vantilatör tercih etmek,

• Evlerin yalıtımını iyileştirmek,

• Enerji tüketen eşyaları sadece kullanılacağı zaman prize takmak,

• Ev aydınlatmasında LED lambaları tercih etmek,

• Evin uzun süre boş kalacağı zamanlarda sigortaları kapatmak,

• Beyaz eşya alırken enerji tasarruflu modeller arasından seçim yapmak,

• Elektrikli su ısıtıcılarını daha az kullanmak ya da kullanım sırasında yalnızca ihtiyaç duyulan kadar su ile doldurmak,

• Enerji ihtiyacını karşılamak için yenilenebilir enerji kaynaklarına başvurmak, karbon ayak izini azaltmak için atılabilecek adımlar arasında yer alır.

Tüm bu önemli adımlara ek yapılması da mümkündür. Karbon ayak izinin azaltılması için diğer önerileri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Ofis yazışmalarının çıktısının alınmaması, yazışmaların mümkün olduğunca dijital ortamda yapılması.

• Geri dönüşüm hakkında farkındalığın yükseltilmesi.

• Sürdürülebilirlik bilincinin benimsenmesi.

• Tek kullanımlık plastik ürünlerin terk edilmesi.